Olsza to rodzaj drzew spotykany najczęściej na najbardziej wilgotnych terenach – brzegach rzek, wzdłuż strumieni, jako główny składnik lasów łęgowych i olsowych. W Polsce drzewostany olszowe zajmują ok. 5% powierzchni leśnej.

Najbardziej charakterystyczną cechą olszy są jej owocostany – szyszeczki, które w danym roku mają kolor zielony, a pozostając na drzewie do następnego roku przybierają brązowo-czarną barwę. Nasiona wysypują się z nich zimą. Jednocześnie liście tych drzew nie przebarwiają się jesienią, jedynie ich kolor zielony nieco blednie. Na półkuli północnej występuje ok. 30 gatunków olszy, a w naszym kraju trzy: olsza czarna, szara i zielona.

Gatunkiem o najbardziej powszechnym występowaniu jest olsza czarna. Nazwę swą zawdzięcza barwie kory, która była wykorzystywana do farbowania tkanin na czarno. Występuje ona w całej Europie, na niektórych obszarach Azji i w północno-zachodniej Afryce.  Należy do drzew długo żyjących – zazwyczaj dożywa wieku 120 lat, jednak polska rekordzistka rosnąca w Nekli (w województwie wielkopolskim) osiągnęła wiek 185 lat. Jej obwód na wysokości 1,3 m (pierśnicy) wynosi ok. 4 m.

Olsza czarna dorasta najczęściej do 40 m wysokości. Ma duża zdolność do tworzenia odrostów ze ściętych pni. W leśnictwie zjawisko to jest wykorzystywane w procesie odnawiania drzewostanów olszowych. Jak większość gatunków liściastych należy do gatunków jednopiennych, a wiatropylne kwiatostany rozwijają się jeszcze przed wykształceniem liści, często już w lutym. Dlatego w pszczelarstwie pyłek jej może być wykorzystywany do podkarmiania pszczół wiosną.

Zdecydowanie krócej żyje olsza szara, najczęściej 30-70 lat. Zasięgiem swoim obejmuje Europę, Kaukaz i zachodnią Syberię. Może mieć ona postać wielopniowego krzewu lub drzewa dorastającego do 20 m wysokości. Najczęściej można ją spotkać na południu kraju, na pogórzu do regla dolnego. Występuje ona w dolinach rzek oraz potoków górskich i jednocześnie uważana jest za gatunek pionierski. Regionem, w którym opanowała znaczne tereny (ok. 30 tys. hektarów) były Bieszczady oraz Beskid Niski. Proces ten nastąpił po II wojnie światowej na obszarach wyłączonych z gospodarki rolnej. Leśnicy potraktowali ją tu jako przedplon w przebudowie na cenne i właściwe dla górskich siedlisk drzewostany jodłowo-bukowe.

Trzeci gatunek olszy, który możemy spotkać wyłącznie w górach, to olsza zielona. Zasięg jej występowania to Europa, Azja i Ameryka Północna. Jest to krzew dorastający zazwyczaj do 2 m wysokości, a w korzystnych warunkach 4 m. W Polsce naturalnie występuje wyłącznie w Bieszczadach, a w Tatrach został wprowadzony, aby podobnie jak kosodrzewina ograniczał procesy erozji. Ten wysokogórski gatunek spotkamy na szlakach bieszczadzkich powyżej granicy lasów bukowych. Zauważono jednak w ostatnich latach „schodzenie” olszy zielonej w niższe partie gór, a najniżej odnotowano go ok. 450 m n.p.m. w Orelcu (koło Leska). Olsza zielona zwana jest również kosą dlatego, że jej pędy są wygięte i przypominają kosę.

“Poznajmy Las” nr 6/2010